سیاست خارجی ایران در قبال اکثر همسایگان از جمله جمهوری باکو  و حتی ارمنستان معطوف به هدف خاصی نیست و در واقع  در سیاست خارجی، ارزش چندانی برای آن ها، قائل نیست؛ که این اشتباه بزرگی محسوب می شود. ایران تمرکز و اهداف خود را  همواره به روشنی در برابر ابرقدرت هایی نظیر آمریکا، چین و روسیه، نشان داده است؛ همچنین در برابر کشور های اروپایی و رژیم صهیونیستی، سیاست خارجی روشن و مشخصی دارد و با توجه به این روشنی سیاست، در مجموع  در مقابل اینان عملکرد مثبتی داشته است؛ اما در قبال جمهوری باکو، هدف و استراتژی مناسبی را اتخاذ نمیکند.

مطلب بعدی رقابت های منطقه ای و فرا منطقه ای در حوزه قفقاز است. به دلیل کمرنگ بودن نقش ایران در سال های اخیر در حوزه قفقاز، کشورهایی نظیر روسیه، ایالات متحده و ترکیه، سعی در پیاده سازی و بهربرداری از ظرفیت های این حوزه کردند و عملاً خلاء ایران، فرصت را برای  دیگر کشور ها ایجاد کرده تا بستر مناسبی در این حوزه برای خود ایجاد کنند.

 

 جمهوری باکو تهدید یا فرصت

در گذشته با توجه به عملکرد جمهوری اسلامی، نظیر حمایت های نظامی  و شرکت در جنگ های آزادسازی قره باغ (به غیر از جنگ سال قبل، که به صورت نظامی مشارکتی نداشت)، ریشه خویشاوندی و ریشه مذهبی میان دو کشور، حمایت های استراتژیک و اقتصادی، نظیر دسترسی و اتصال جمهوری باکو به نخجوان، که از طریق تنها راه زمینی که از زمان استقلال جمهوری باکو تا این لحظه، در خاک ایران ایجاد شده و مورد استفاده قرار می گیرد، همچنین حمایت های سیاسی و معنوی، نظیر به رسمیت نشناختن مناطق تحت اشغال توسط ارمنی ها، تا امروز  ایران حسن نیت خود را ثابت کرده است. هر چند که این حسن نیت، همیشه یک طرفه بوده است؛ اما همین امر، موجب روشنی صداقت جمهوری اسلامی ایران در برابر جمهوری باکو بوده است. می توان گفت در طول این سال ها، جمهوری باکو، تهدیدی  با تاثیرگذاری بالا علیه جمهوری اسلامی ایران، نبوده است.

جمهوری باکو در سال های اخیر و با رشد نسل جدید در بدنه جامعه خود، که دوران حمایت های ایران را ندیده اند، امروزه پتانسیل این را دارد، که به عنوان یک تهدید بستر ساز، عمل کند و دشمنان  هر دو کشور ایران و جمهوری باکو  از این فرصت، استفاده کنند. امروزه در جمهوری باکو، با نسلی مواجه هستیم، که از زمانی که چشم خود را باز کردند، کشور خود را در  اشغال ارمنی ها دیده اند. با توجه به حکومت فعلی، نسل جدید، نسبت به مذهب و شریعت، شناخت کامل و تمایلی ندارند، همچنین حکومت فعلی باکو، که زمانی دایه دار فرهنگ ارزش های اصیل آذری بوده، باتوجه به سیاست ها و اثرپذیری از جبهه ناتو از اصل ارزش های ملی و ناسیونالیستی آذری  نیز، عقب رفته، جامعه و نسل جوان را  درگیر ارزش ها و باورهای ملی گرای ترکیه ای و عثمانی کرده است. این جنگ ادراکی غرب و جبهه ناتو علیه جمهوری آذربایجان و موفقیت آن ها در جنگ سرد در درجه اول علیه روسیه و بعد ایران  بوده است و همچنان ادامه دارد. در چنین شرایطی دولت علی اف  با استفاده از  ضعف دولت غربگرا ارمنی پاشینیان، دلسرد بودن روسیه در دفاع از ارمنستانی با دولتی غربگرا، توجه رژیم صهونسیتی برای جای پا باز کردن در همسایگی ایران و پیاده سازی راهبرد زخم با هزاران بریدگی علیه ایران و در آخر طمع ترکیه برای دسترسی به دریای خزر، قطع و کم اثر کردن راه اقتصادی ایران به عنوان رقیب تجاری، فرار دولت اردوغان از فشار های داخلی، و همچنین ضعیف کردن ارمنستان به عنوان کشوری متخاصم و دشمن علیه ترکیه (ترکیه و ارمنستان به دلیل کشتار ارامنه و ادعای ارضی ارمنستان بر مناطقی در ترکیه  و مسدود بودن مرز هایشان بر روی یک دیگر، روابط بسیار سردی دارند؛ از این رو به باور نویسنده، مهم ترین دلیل حضور ترکیه در جنگ اخیر، برای منافع خود و زهر چشم  گرفتن از ارمنستان بود)، همچنین حمایت های پاکستان به دلایل اقتصادی و بستن و دشوار ساختن راه قفقاز برای ایران(در صورت باز بودن راه قفقاز برای ایران بنادر مکران و چابهار-کولیدور جنوب به شمال، سبب کسادی بندر گواتر پاکستان خواهند شد.)، همه و همه دست به دست هم داد تا دولت علی اف، مناطق اشغالی را باز پس گیرد و در نتیجه جامعه کنونی جهموری باکو، اعتماد زیادی به حکومت و دولت فعلی نماید. در چنین شرایطی برای حامیان جنگ، مانند اسرائیل، ترکیه و پاکستان، بستر مناسب مادی و معنوی در آذربایجان برای پیاده سازی اهداف خود، ایجاد شده است. 

شایان ذکر است در جنگ اخیر قره باغ موضع جمهوری اسلامی ایران بسیار، هوشمندانه اتخاذ شد. ایران با وجود عدم دخالت نظامی؛ حمایت معنوی، از جمهوری باکو، داشت و همین حسن نیت ایران، باعث شد، در تنش دستگیری رانندگان جامعه آذربایجان ایران با جریانات پانترکی، و ضد انقلاب همراهی نکنند. همچنین در جامعه آذربایجان نیز تاثیر مثبتی از خود به نمایش بگذارد.

 

تهدیدات به القوه و به الفعل علیه ایران

مهم ترین تهدیدی که در حال حاضر برای ایران از جانب قفقاز وجود دارد، ایجاد کولیدور زنگزور است؛ با تفسیر دولت علی اف از این کولیدور، دسترسی اقتصادی ایران به اروپا  و ایروان سخت و شاید در مقاطعی، قطع شود. 

با توجه به عضویت ایران در شانگهای و تنش های ایران با غرب، جبهه ناتو و غرب در تلاش اند که با ایجاد این کلویدور خودخوانده، باعث تضعیف جبهه آسیایی و کشور های عضو پیمان شانگهای، به ویژه جمهوری اسلامی ایران شوند.

دومین تهدید جنگ هیبریدی غرب و آمریکا، علیه جمهوری اسلامی ایران است؛ در این جنگ هیبریدی-ادراکی تلاش می کنند، در ایران اقلیت ملی ایجاد کنند و گوشه چشمی به تمامیت ارضی ایران نیز داشته باشند؛ که در این پروژه شکست خورده و خواهند خورد. به دلیل پر رنگ بودن شریعت و مذهب در میان مردم آذربایجان ایران، وجود شهدا و نقش برجسته آذری ها در دفاع از تمامیت ارضی ایران در طول تاریخ، نقش سیاسی و فرهنگی و اجتماعی آذری های ایران از زمان شاه عباس تا امروز که تبلور آن  را در مشروطه می توان دید، باید گفت که آذری های ایران بنیانگذار ایران معاصر  بودند. بنابراین این تهدید چندان قوی و اثر گذار نیست؛ اما در صورت بی توجهی مشکل آفرین خواهد شد.

 

آینده روابط

جمهوری اسلامی ایران  باید در زمینه هایی که می تواند، رقابت منطقه ای مناسبی با همسایگان داشته باشد، حتماً، اقدام کند و در رقابت در حوزه های مختلف، از همسایگان پیشی بگیرد. شایان ذکر است جمهوری اسلامی ایران که می تواند با کشور های عربی و اروپایی که از نظر ملیتی و ایدئولوژی تفاوت دارد، مذاکره کند و در روابط با آن ها منافع خود را دنبال کند، چرا نتواند با همسایگان  خود، از جمله جمهوری باکو و ترکیه یا ارمنستان، بر سر اشتراکات، تمرکز کند. 

یادمان باشد بسیاری از مسائل در حوزه قفقاز به دلیل خلاء و کمرنگ بودن فعالیت ایران ایجاد شده است. با سیاست صحیح، ایران می تواند با تمرکز بر اشتراکات  و با استفاده از خصلت زورگویی و استعماری غرب و آمریکا بر همسایگانش، توجه آن ها را به سمت خود جلب نماید. به عنوان مثال تحریم ترکیه توسط آمریکا یا تهدیدات اقتصادی اروپا بر این کشور می تواند فرصت مناسبی را جهت گرم تر کردن هر چه بیشتر روابط میان ایران و ترکیه، ایجاد کند.

در حال حاضر با توجه به نشست اکو و اظهارات مقامات دو کشور جمهوری باکو و جهموری اسلامی ایران، شاهد آن هستیم که روابط به سمت مطلوبی می رود. و هر دو کشور خواهان روابط پایدار با احترام متقابل هستند.