به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ایران زمین، پیتر ببیکر، تحلیلگر نیویورک تایمز در مقاله‌ای، به اهمیت این توافق در خاورمیانه اشاره کرد و تعجب خود را از این واقعه که برخلاف انتظارات منطقی مبنی بر ایجاد توافق میان اسرائیل و اعراب و حضور آمریکا در متن آن، ابراز کرد و نوشت: «خاورمیانه بالاخره به صلح رسید؛ اما نه صلحی بین اسرائیل و اعراب، بلکه میان ایران و عربستان صعودی و نه با میانجیگری آمریکا بلکه با حمایت چین.»

بیکر، این اتفاق را، از بدترین اتفاقات غیرمنتظره می‌داند و معتقد است چنین توافقی نشان از تغییرات حداقل موقتی در نظم دیپلماسی جهانی، دارد.

آمریکایی‌ها که در سه ربع قرن گذشته بازیگران اصلی خاورمیانه بوده‌اند، اکنون در لحظه این تغییر چشمگیر، خود را در حاشیه می‌بینند. چینی‌ها که سال‌ها تنها نقشی فرعی در منطقه داشتند، ناگهان خود را به بازیگر اصلی و قدرت جدید در منطقه تبدیل کردند. و اسرائیلی‌ها که سعودی‌ها را دشمن دشمن خود میدانستند، اکنون سردرگمند که چنین توافقی چه تأثیری بر روابط آن‌ها با اعراب خواهد گذاشت.

امی هاثورن، معاون مدیر تحقیقات در پروژه دموکراسی خاورمیانه، یک گروه خصوصی در واشنگتن، گفت: «هیچ راهی برای دور زدن این توافق وجود ندارد. این یک معامله بزرگ است. بله، ایالات متحده نمی توانست در حال حاضر به طور خاص با ایران چنین توافقی را میانجی گری کند، زیرا ما هیچ رابطه ای نداریم. اما در یک مفهوم بزرگ‌تر، دستاورد چین، آن را از نظر دیپلماتیک به بازیگر جدیدی تبدیل می‌کند. اعتبار بدست آمده برای چین به دنبال میانجیگری چنین توافقی، از هر دستاوردی که ایالات متحده از زمان روی کار آمدن بایدن در منطقه به آن دست یافته است، برتری می‌یابد.»

کاخ سفید علناً از برقراری مجدد روابط دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران استقبال کرده و هیچ نگرانی آشکاری در مورد نقش پکن در بازگرداندن این دو کشور در کنار یکدیگر ابراز نکرده است. در مجالس خصوصی نیز، دستیاران آقای بایدن اظهار داشتند که این توافق، بیش از واقعیت، بزرگ جلوه داده شده است و هرگونه کاهش نفوذ آمریکا در منطقه را رد میکنند.

تحلیلگران مستقل گفتند که هنوز مشخص نیست که نزدیکی عربستان سعودی و ایران واقعا تا کجا پیش خواهد رفت. پس از دهه‌ها رقابت که گاهی حتی خشونت‌آمیز بوده است، تصمیم برای بازگشایی سفارت‌خانه‌هایی که در سال ۲۰۱۶ بسته شدند، تنها اولین قدم است.

البته تحلیلگر نیویورک تایمز معتقد است که اختلافات بنیادین موجود بین شیعه و سنی، همچنان وجود دارند و امیدوار است که با توجه به پنجره دو ماهه در نظر گرفته شده برای بررسی جزئیات توافق، توافق اصلاً اجرایی نشود.

بر اساس آنچه سعودی‌ها به آمریکایی‌ها گفتند، کلید این توافق، تعهد ایران به توقف حملات بیشتر به عربستان سعودی و محدود کردن حمایت از گروه‌های مقاومت درگیر با عربستان، بوده است. عربستان سعودی، جنگی ویرانگر را در یمن علیه انصارالله انجام داده است. جنگی که به اعتقاد تحلیلگر آمریکایی، عملاً جنگی نیابتی بین ایران و عربستان بوده است.

سازمان ملل اوایل سال گذشته تخمین زد که بیش از 377000 نفر در طول جنگ یمن جان خود را از دست داده اند.

چنین توافقاتی پیشتر نیز صورت گرفته بود؛ اما نقطه آغازین توافق ایران و عربستان، مذاکرات بغداد بود که در نهایت به جایی نرسید. مقامات دولت بایدن اظهار کردند که سعودی‌ها در مورد مذاکرات پکن به آنها اطلاع دادند، اما آمریکایی‌ها نسبت به پایبندی ایران به تعهدات جدید خود تردید داشتند.

بیکر، این اقدام عربستان را در ادامه بازی سیاسی پیچیده بن سلمان پس از روی کار آمدن بایدن میداند و معتقد است در زمان ریاست جمهوری ترامپ، عربستان هیچوقت چنین حرکتی را انجام نمیداد. 

بایدن یک بار قول داد که عربستان سعودی را به دلیل سازماندهی ترور جمال خاشقجی، ستون نویس سعودی واشنگتن پست و مقیم ایالات متحده، به کشوری «طرد شده» تبدیل کند. اما او در نهایت به دلیل بروز جنگ اوکراین و با هدف کاهش قیمت گاز جهانی و افزایش تولید آن، موافقت کرد که سال گذشته از پادشاهی صعودی دیدن کند؛ دیداری که چندان هم موفقیت آمیز نبود.

تلاش بایدن برای هموارسازی روابط با سعودی‌ها و ولیعهد کشور، که توسط سیا به عنوان مسئول قتل و تکه تکه کردن آقای خاشقجی تعیین شده بود، انتقادات شدیدی را بدنبال داشت.

اما زیرپا گذاشتن توافق‌نامه اعلام‌نشده‌ای که در آن سفر به دست آمده بود توسط سعودی ها که پاییز گذشته تولید نفت را برای بالا نگه داشتن قیمت گاز محدود کردند، بایدن و تیمش را خشمگین کرد. در آن زمان مقامات ایالات متحده به این باور رسیدند که ولیعهد جوان به طرف ولادیمیر پوتین متمایل شده است. اقدامی که بایدن را بر آن داشت تا پادشاهی صعودی را تهدید کند؛ تهدیداتی کهبعداً ثابت شد فقط مشتی حرف توخالی بوده‌اند.

اما تحلیلگران معتقدند که بن سلمان به چینی ها روی آورده است. استیون اِی کوک، کارشناس ارشد مطالعات خاورمیانه در شورای روابط خارجی، می گوید: «بعضی از مردم خلیج(فارس) به وضوح این قرن را قرن چین می دانند. سعودی ها برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای نیز ابراز علاقه کرده اند و مقدار زیادی از نفت آنها به چین می رود.»

کوک، بازی شاهزاده را با رویکرد جمال عبدالناصر رئیس جمهور مصر مقایسه کرد که در طول جنگ سرد سعی کرد هردو ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی را بازی دهد و گفت: «این رویکرد طبق انتظارات عبدالناصر پیش نرفت و اکنون نیز ممکن است برای بن سلمان، نتیجه معکوس داشته باشد.»

دانیل سی. کورتزر، سفیر سابق آمریکا در اسرائیل و مصر که اکنون در دانشگاه پرینستون مشغول به کار است، گفت که تغییر پویایی که با میانجیگری چین، ایجاد شده است، چالشی برای دولت بایدن است.

او اظهار کرد: «این نشانه چابکی چین است که از خشم عربستان سعودی علیه ایالات متحده استفاده کند. این توافق، نشان دهنده این واقعیت است که سعودی ها و ایرانی ها مدتی است با هم صحبت می کنند و اتفاقی ناگوار برای دیپلماسی آمریکا است.»

در زمانی که اسرائیل امیدوار بود، ایالات متحده آن را با عربستان سعودی متحد کند، چین، عربستان سعودی را با ایران همراه کرد. اسرائیل پس از برقراری روابط دیپلماتیک با دیگر کشورهای خلیج فارس ، امارات متحده عربی و بحرین، در روزهای آخر دولت ترامپ در آنچه که توافق ابراهیم نامیده می شود، مشتاقانه می خواهد این کار را با عربستان سعودی نیز انجام دهد. چنین اقدامی نشانگر تغییری اساسی در وضعیت اسرائیل در منطقه و در واقع پایان سال‌ها انزوای این رژیم از جهان عرب خواهد بود.

اما سعودی ها بیش از آنچه واشنگتن آماده است پرداخت کند، درخواست کرده اند. در ازای باز کردن روابط رسمی با اسرائیل، سعودی ها از ایالات متحده ضمانت های امنیتی، کمک به توسعه برنامه هسته ای غیرنظامی و محدودیت های کمتری برای فروش تسلیحات آمریکا خواسته اند .

مقامات آمریکایی این درخواست ها را بیش از حد می دانند؛ اما آنها را به عنوان یک پیشنهاد آغازین که می تواند منجر به عادی سازی شود، کاملاً رد نکرده‌اند. در این میان، تیم بایدن به پیشرفت روابط بین دو کشور کمک کرده است، مانند باز کردن حریم هوایی عربستان به روی همه هواپیماهای غیرنظامی اسرائیل.

در حالی که تلاش‌های دیپلماتیک بایدن به برقراری آتش بس در یمن کمک کرد؛ اما نتوانست توافق هسته‌ای با ایران را که در سال 2015 توسط اوباما امضا شد و بعداً توسط ترامپ کنار گذاشته شد، احیا کند. به اعتقاد تحلیلگران، دو سال دیپلماسی به بن بست رسیده است و آژانس ناظر سازمان ملل می گوید که ایران اکنون به اندازه کافی اورانیوم غنی شده دارد که در صورت تمایل می تواند چندین سلاح هسته ای بسازد، اگرچه هنوز کلاهک خود را کامل نکرده است.

بیکر معتقد است، ایران که به دلیل تحریم های ظالمانه آمریکا با مشکل مواجه شده است، به سمت تعمیق روابط خود با روسیه و چین حرکت کرده است. ادعاهای فراوانی مبنی بر تأمین پهپاد برای روسیه در جنگ اوکراین توسط ایران، مطرح شده است. رابطه‌ای که تهران را به شریکی حیاتی برای مسکو تبدیل کرده است.

ایران با روی آوردن به پکن و توافق با سعودی‌ها، اهمیت چین را در منطقه بالا می‌برد و به دنبال دور زدن انزوای تحمیلی واشنگتن است. و اسرائیل امیدهای خود را برای ایجاد ائتلاف ضد ایرانی با عربستان سعودی، ازبین رفته میبیند.

مقامات دولت بایدن ادعا میکنند که ایران به دلیل تحریم های آمریکا تحت فشار شدیدی است و از مشکلات عمیق اقتصادی رنج می برد. اما معتقدند اگر پکن نفوذ جدیدی در تهران داشته باشد، شاید بتواند از آن برای مهار جاه طلبی های هسته ای ایران استفاده کند.

با این وجود، برای بسیاری از سیاست گذاران کهنه کار آمریکایی دیدن این که چین پس از سال ها تک قطبی بودن آمریکا در منطقه، چنین نقش بزرگی را ایفا می کند، نگران کننده است .

مارا رودمن، معاون اجرایی سیاستگذاری در مرکز پیشرفت آمریکا و فرستاده سابق خاورمیانه در دوره اوباما، گفت: «این آخرین هشدار است که رقابت در صحنه جهانی است و به هیچ وجه محدود به هند و اقیانوس آرام نیست، همانطور که فقط به اقتصاد، امنیت یا تعامل دیپلماتیک محدود نمی شود.»

ایالات متحده همچنان نقشی کلیدی در خاورمیانه دارد و روابط تجاری، نظامی و اطلاعاتی گسترده ای با بسیاری از بازیگران مهم در منطقه دارد. پس از پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، آمریکا اساساً تنها بازیگر مهم خارجی در منطقه بود. اما روسیه در سال 2015 زمانی که واحدهای نظامی را برای حمایت از بشار اسد در جنگ داخلی سوریه فرستاد، به قدرت بازگشت.

بیکر ادعا میکند که چین به دنبال ایجاد پایگاه‌های نظامی خود در منطقه است، زیرا به دنبال منابع انرژی و نفوذ فراتر از منطقه خاورمیانه است. تصمیم چین برای درگیر شدن در روابط عربستان و ایران به وضوح نشان می دهد که بازیگر اصلی دیگری به معادلات سیاسی جهانی، اضافه شده است.

کورتزر اشاره کرد: «من فکر می کنم این توافق، نشان دهنده روابط رو به رشد شرکای ایالات متحده با چین است. آیا این یک تهدید مستقیم برای ایالات متحده محسوب میشود؟ قابل بحث است؛ اما نکته قطعی است است که نظم منطقه ای در حال تغییر است.»